15.000 πριν...

Παλυνολογική μελέτη

Η εκτίμηση που κάνουμε για τη βλάστηση της περιοχής στο απώτερο παρελθόν, βασίζεται στα δεδομένα της παλυνολογικής μελέτης που πραγματοποιήσαμε στην περιοχή.

Η παλυνολογία ή ανάλυση γύρης (pollen analysis) είναι ένα ευρέως διαδεδομένο επιστημονικό πεδίο σκοπός του οποίου είναι η αναπαράσταση παρελθουσών μεταβολών της βλάστησης μέσω των σχετικών μεταβολών φυτικών υπολειμμάτων, κυρίως γύρη και σπόρια, τα οποία θάβονται διαδοχικά σε στρώσεις- ορίζοντες του εδάφους με την πάροδο του χρόνου. Οι μεταβολές αυτές απεικονίζονται στα λεγόμενα διαγράμματα γύρης που αποτελούνται από διαδοχικά χρονικά «παράθυρα» αυτών των αλλαγών. Η χρονική σήμανση των αλλαγών επιτυγχάνεται με την χρονολόγηση επιλεγμένων δειγμάτων από διάφορα βάθη του ιζήματος, των οποίων η ηλικία εκτιμάται με τη μέθοδο ραδιοχρονολόγησης AMS 14C. Στη συνέχεια με παρεμβολή (interpolation) αποδίδονται ηλικίες σε όλα τα βάθη στα οποία έγινε ανάλυση και καταγραφή παλυνόμορφων. Στη χώρα μας έχουν γίνει αρκετές τέτοιες μελέτες τόσο σε ορεινές όσο και σε παράλιες θέσεις ή θέσεις μέσων υψομέτρων (ενδεικτικά, Panajiotidis and Papadopoulou 2016, Kouli 2012, Gerasimidis et al., 2008, 2009). 

Οι γυρεόκοκκοι και τα σπόρια των φυτικών taxa είναι ιδιαίτερα ανθεκτικά παλυνόμορφα σε σκληρές χημικές επεξεργασίες όμως δείχνουν ποικίλη και περιορισμένη αντοχή στην οξειδωτική διάβρωση (Faegri and Iversen 1989). Εξ αυτού του γεγονότος μία αξιόπιστη παλυνολογική έρευνα μπορεί να πραγματοποιηθεί μόνο σε εδάφη με ανοξικές συνθήκες και περιορισμένη βιοδιάσπαση όπως είναι αυτά των ελών, λιμνίων, λιμνών και τυρφώνων.

Οι σημαντικότερες αλλαγές στα φάσματα γύρης εντοπίζονται συνήθως στα ανεμογαμή είδη και γένη τα οποία παράγουν μεγάλες ποσότητες γύρης, διασπειρόμενες με τον άνεμο, οπότε κυριαρχούν έναντι των εντομογαμών ειδών που παράγουν πολύ μικρότερες ποσότητες γύρης την οποία μεταφέρουν στοχευμένοι επικονιαστές. Η ανάλυση και καταγραφή των φασμάτων γύρης, σπορίων κ.ά. παλυνόμορφων εντοπίζει τις αλλαγές της βλάστησης τις οποίες και προσπαθεί να ερμηνεύσει είτε ως προϊόν της ανθρώπινης δραστηριότητας, είτε των περιβαλλοντικών συνθηκών (κυρίως του κλίματος). Στην πρώτη περίπτωση μια σειρά από φυτά δείκτες της ανθρώπινης δραστηριότητας, γεωργική, κτηνοτροφική, διαχείριση της βλάστησης μέσω της φωτιάς, των οποίων η γύρη συμμετέχει στα φάσματα μας δίνουν πληροφορίες για την παραπάνω δραστηριότητα (Behre 1981, Li et al. 2008), ενώ στη δεύτερη μέσω των αυξομειώσεων της γύρης ξυλωδών ειδών που διαμορφώνουν τις δασικές ζώνες βλάστησης και των οποίων η οικοφυσιολογία είναι γνωστή, αντλούμαι έμμεσα πληροφορίες για αλλαγή των κλιματικών κυρίως συνθηκών. 

Δειγματοληψία στην περιοχή

Λίγο ψηλότερα και νοτιότερα από τα Μουτσάλια, σε μια κόγχη χωμένη ανάμεσα στις ψηλότερες κορυφές των Κάτω Αρένων, θα συναντήσουμε μια μικρή, εποχική υδατοσυλλογή με το χαρακτηριστικό τοπωνύμιο «Γούρνα Βαθειά».

Το δείγμα μας πάρθηκε σε αυτή τη μικρή υδατοσυλλογή και έφτασε σε βάθος 16.000 ετών, στην τελευταία εποχή των παγετώνων.

Η "Γούρνα Βαθειά" το φθινόπωρο, την εποχή που ξεραίνεται

Τελική Παγετώδης περίοδος (Late Glacial Period-LGP, 15.8- 11.5 χιλιετίες ΒΡ) 

Η παλαιότερη περίοδο για την οποία ανακτήσαμε στοιχεία συμπίπτει με την τελική παγετώδη περίοδο, περίπου πριν από 15.000 χρόνια (Before Present ή BP). Τα βασικά της χαρακτηριστικά είναι τα παρακάτω:

1. Oldest Dryas (15.8-15.1 χιλιετίες ΒΡ). Δασοόρια αρκετές εκατοντάδες μέτρα χαμηλότερα. Κυρίαρχο στοιχείο της δασικής βλάστησης η πεύκη ακολουθούμενη από τις φυλλοβόλες δρύες και την ελάτη. Στη φάση αυτή ψυχρών ξηρών συνθηκών η εξάπλωση της πεύκης ανακόπτεται και επεκτείνονται στη θέση της τα στεπικά στοιχεία της ποώδους βλάστησης (Artemisia, Poaceae, Chenopodiaceae).
2. Bølling/Older Dryas (15.1-13.9 χιλιετίες ΒΡ). Νέα εξάπλωση της πεύκης ακολουθούμενη από μικρότερη πτώση στη σύντομη ψυχρή-ξερή περίοδο (Older Dryas) και αντίστοιχη επανάκαμψη των στεπικών στοιχείων. Στη φάση αυτή γίνεται αντιληπτό ότι τη ζώνη των δασοορίων διαμορφώνουν η πεύκη, η ελάτη και η οξιά, η τελευταία με παρουσία συστάδων.
3. Allerød/Younger Dryas (13.9-11.7 χιλιετίες ΒΡ). Τα στοιχεία της δασικής βλάστησης δείχνουν εικόνα προοδευτικής εξάπλωσης με διαδοχικές αυξήσεις υποχωρήσεις οφειλόμενες στις διακυμάνσεις θερμοκρασίας/υγρασίας, ακόμη και μέσα στην ψυχρή/ξερή περίοδο της Younger Dryas. Προς το τέλος της Younger Dryas ένα σύντομο θερμό υγρό επεισόδιο απεικονίζεται με την αύξηση των βασικών τύπων δασικής βλάστησης (ελάτη, πεύκη, οξιά, δρύες). 

Χάρτες και αναπαράσταση

Με βάση τα δεδομένα, επιχειρήσαμε να αναπαραστήσουμε τη βλάστηση της παραπάνω εποχής. Για να το κάνουμε αυτό, στηριχθήκαμε στις παρακάτω παραδοχές:

• Θεωρήσαμε ότι κάθε είδος είχε τη μέγιστη εξάπλωση στο μέσο της νεότερης Ολοκαίνου, δηλαδή πριν από 3.500, με βάση τις σημερινές κλιματικές συνθήκες.
• Αναπαραστήσαμε αυτή την μέγιστη εξάπλωση, με βάση τα αποτελέσματα του μοντέλου Landis.
• Στη συνέχεια, για κάθε άλλη χρονική στιγμή, μειώσαμε ή αυξήσαμε το ποσοστό του κάθε είδους, αναλογικά με την αντίστοιχη μείωση ή αύξηση που είχε την ίδια στιγμή η γύρη του συγκεκριμένου είδους στο διάγραμμα γύρης, σε σχέση με την τιμή της στη μέγιστη εξάπλωση.

Προφανώς, η αναπαράσταση της βλάστησης που δημιουργήθηκε, είναι αδρομερής και περιέχει πολύ μεγαλύτερο βαθμό αυθαιρεσίας, σε σχέση με τις πρόσφατες αναπαραστάσεις.

Τα βασικά σημεία που υποδεικνύει για την εν λόγω περίοδο, είναι:

• Τα δασοόρια βρίσκονται αρκετά χαμηλότερα, και σχηματίζονται από την Πεύκη και την Ελάτη.
• Κυρίαρχο είδος είναι η Δρυς
• Η Οξιά βρίσκεται στην περιοχή, περιορισμένη σε διάσπαρτες συστάδες, από τις οποίες θα ξεκινήσει στη συνέχεια τη σταδιακή της επέκταση και κυριαρχία στη ζώνη ως τα δασοόρια.

Περισσότερα

Σαμψών Παναγιωτίδης, Ελεάνα Συροπούλου, Αναστασία Μαυρίδου, Παλυνολογική μελέτη- Διαχρονική Εξέλιξη της βλάστησης στην περιοχή του Γράμμου, Παραδοτέο 5.

https://ecotimemachine.gr/wp-content/uploads/2022/03/Del_5.pdf