Το ζαρκάδι

Tο ευρωπαϊκό ζαρκάδι (Capreolus capreolus) είναι ένα μικρόσωμο ελαφοειδές (18-32 kg) λεπτής σωματοδομής. Οι βασικές διαστάσεις δεν διαφέρουν σημαντικά μεταξύ των ενήλικων ατόμων των δύο φύλων (χαμηλά επίπεδα φυλετικού διμορφισμού) και κυμαίνονται από 107 έως 126 εκατοστά για το μήκος του σώματος και από 66 έως 83 εκατοστά για το ύψος μέχρι τους ώμους. Παρουσιάζει σχεδόν καθολική παρουσία του είδους στην Ευρώπη, αφού απαντάται στο σύνολο των χωρών της ηπείρου, με εξαίρεση τα νησιωτικά κράτη.

Σημαντικό στοιχείο που ερμηνεύει την ευρεία και επιτυχημένη εξάπλωση του ζαρκαδιού είναι η ικανότητά του να εποικίζει ποικιλία ενδιαιτημάτων. Παρά τη δυνητική χρήση πολλών ενδιαιτημάτων, το ζαρκάδι φαίνεται να προτιμά - όταν είναι διαθέσιμα- τα μεικτά σε ηλικία και σύνθεση δάση φυλλοβόλων-κωνοφόρων, με πλούσιο θαμνώδη υποόροφο, τα οποία διακόπτονται από ξέφωτα ή περιβάλλονται από λιβάδια (Danilkin 1996). Ως προς τη διατροφή το είδος θα μπορούσε εξαρχής να χαρακτηριστεί ως ένα μη εξειδικευμένο φυτοφάγο (generalist herbivore), αφού είναι ικανό να τραφεί με πληθώρα διαφορετικών φυτικών ειδών, αξιοποιώντας όλους τους ιστούς τους, από τις ρίζες έως τα άνθη και τους καρπούς.

Ζαρκάδι σε δάσος Οξιάς στις Αρένες

Πληθυσμός στην Ελλάδα

Οι πληθυσμοί του Ζαρκαδιού στην Ελλάδα δεν έχουν μελετηθεί επαρκώς. Οι εκτιμήσεις που έχουν γίνει περιορίζονται στη βορειοδυτική Ελλάδα (κυρίως στην περιοχή της βόρειας Πίνδου) και δείχνουν σημαντική διακύμανση από 0,14 έως 2,22 άτομα / km2. Σε πρόσφατη μελέτη στο Ε.Δ. Οίτης, οι Ntolka et al 2016 κα εκτιμούν την μέση πληθυσμιακή πυκνότητα  σε DR = 6,34, την υψηλότερη που έχει αναφερθεί συγκρινόμενη με τις εκτιμήσεις που προέκυψαν στις λιγοστές μελέτες του είδους στην Ελλάδα.

Η δική μας έρευνα

Για τη συστηματική παρακολούθηση του πληθυσμού των θηλαστικών στην περιοχή και τον εμπλουτισμό των λιγοστών αναφορών από τη βιβλιογραφία, σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε στο πλαίσιο του έργου μας ένα νέο πρόγραμμα παρακολούθησης, με τοποθέτηση αυτόματων καταγραφικών.

Για το σκοπό αυτό, την άνοιξη του 2019 πραγματοποιήθηκε πρόγραμμα καταγραφή βιοδηλωτικών ιχνών, με σάρωση όλου του δασικού δικτύου της περιοχής. Με βάση τα αποτελέσματα, σχεδιάστηκε πρόγραμμα παρακολούθησης της πανίδας με τοποθέτηση 6 αυτόματων καταγραφικών μηχανών, επί 6 μήνες, σε επιλεγμένα σημεία της περιοχής. Τα αποτελέσματα περιλαμβάνουν την καταγραφή 13 ειδών θηλαστικών (Αρκούδα, Λύκος, Ζαρκάδι, Αγριογούρουνο, Κουνάβι, Σκαντζόχοιρος, Λαγός, Αλεπού, Αγριόγατα, Νυφίτσα, Ασβός, Αγριόγιδο, Σκιούρος), δηλαδή όλων των μεγαλόσωμων θηλαστικών που απαντώνται στην περιοχή (πλην Βίδρας) σε ένα πλήθος 493 διαφορετικών στιγμιότυπων.

Η επεξεργασία αυτών των αποτελεσμάτων, σε συνδυασμό με τη διαθέσιμη βιβλιογραφία, έδωσε στοιχεία και εκτιμήσεις για το πληθυσμιακό μέγεθος του κάθε είδους, την καταλληλότητα των διαφορετικών ενδιαιτημάτων και άλλα σημαντικά στοιχεία, καθώς και πολύτιμες φωτογραφίες της πανίδας της περιοχής.



Ζαρκάδι από αυτόματο καταγραφικό, Αρένες

Αποτελέσματα: καταγραφή βιοδηλωτικών ιχνών

Σε πρώτη φάση, για τον προσδιορισμό των σημείων τοποθέτησης των καμερών, πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 2019 σάρωση ολόκληρου του προσβάσιμου δασικού και επαρχιακού οδικού δικτύου της περιοχής, με στόχο την καταγραφή βιοδηλωτικών ιχνών. Η μέθοδος αυτή συνίσταται στη συστηματική καταγραφή των βιοδηλωτικών ενδείξεων παρουσίας και δραστηριότητας (πατημασιές, κόπρανα, σημάδια τροφοληψίας) των μεγάλων θηλαστικών στο φυσικό της χώρο. Η επιλογή αυτή βασίζεται στη γενική διαπίστωση ότι πολύ συχνά ότι τα μεγάλα θηλαστικά, και κυρίως η αρκούδα, χρησιμοποιούν συστηματικά τους ίδιους άξονες μετακίνησης με τον άνθρωπο που συνήθως είναι και οι λιγότερο ενεργοβόροι (λόγω καλύτερης προσαρμογής στο ανάγλυφο). Η δυνατότητα καταγραφής ενδείξεων σε ανθρωπογενείς άξονες διέλευσης συνδέεται επίσης και με την πυκνότητα του δασικού οδικού δικτύου: λόγω της εξαιρετικά υψηλής πυκνότητάς του σε πολλούς τομείς της περιοχής μελέτης, οι πιθανότητες σύμπτωσής του με κάποιο άξονα μετακίνησης του ζώου ή σημείου δραστηριότητάς του (κυρίως τροφικής) είναι αυξημένες.

Συνολικά, καταγράφηκαν 82 ίχνη από 4 είδη μεγάλων θηλαστικών, ανάμεσά τους 26 ίχνη από ζαρκάδι.

Τοποθέτηση αυτόματων καταγραφικών

Αυτόματα καταγραφικά (κάμερες)

Τα αυτόματα καταγραφικά κατέγραψαν 460 διακριτά συμβάντα, με το κάθε συμβάν να αφορά διαφορετικό/ά άτομο/α, στα οποία καταγράφηκαν (μαζί με τις ομαδικές καταγραφές) 524 άτομα. Για κάθε είδος υπολογίστηκε ο δείκτης σχετικής αφθονίας RAI:

Αριθμός συμβάντων * 100 / ημέρες καταγραφής

Είδος    Άτομα  _%       RAI

Αγριογούρουνο 205      39,1%  23,62

Αρκούδα          76        14,5%  8,76

Ζαρκάδι            73        13,9%  8,41

Λύκος   54        10,3%  6,22

Αλεπού 49         9,4%    5,65

Λαγός   23         4,4%    2,65

Αγριόγατα        7          1,3%    0,81

Αγριόγιδο         6          1,1%    0,69

Ασβός  4          0,8%    0,46

Κουνάβι 3          0,6%    0,35

Σκαντζόχοιρος  1          0,2%    0,12

Νυφίτσα           1          0,2%    0,12

Σκίουρος          1          0,2%    0,12

 Άγνωστο         21        4,0%    2,42

Σύμφωνα με τα παραπάνω τα σχετικώς πιο άφθονα είδη της περιοχής είναι (με σειρά) το Αγριογούρουνο, η Αρκούδα, το Ζαρκάδι, ο Λύκος και η Αλεπού. Πρέπει να σημειωθεί ωστόσο ότι ο αριθμός των καταγραφών και κατά συνέπεια ο δείκτης RAI επηρεάζεται έντονα από παράγονες που δεν έχουν να κάνουν με την πραγματική αφθονία, όπως το μέγεθος του κάθε είδους (μεγάλα ζώα καταγράφονται πιο εύκολα) και την κινητικότητά του. Η συνήθεια της κίνησης πάνω στο δίκτυο δεν είναι ίδια για όλα τα είδη: η Αρκούδα για παράδειγμα κινείται πολύ πιο συστηματικά πάνω στο οδικό δίκτυο, σε σχέση με το Ζαρκάδι. Επίσης, ο Αγριογούρουνο καταγράφεται σχεδόν 3 φορές πιο συχνά από το Ζαρκάδι, αλλά η διαφορά αυτή αντανακλά και διαφορετικές συνήθειες (αγριογούρουνα καταγράφονται επανειλλημένα στις ίδιες κάμερες κοντά σε οπωρώνες, σε μεγάλους αριθμούς).

Ζαράδι σε πευκοδάσος, Κοτύλη

Συσχετίσεις με χρόνο και βλάστηση

Το Ζαρκάδι παρουσιάζει σαφές πρότυπο εποχικής διακύμανσης, με κορύφωση τον Ιούνιο και σταδιακή μείωση μετά. Παρουσιάζει όμως πολύ σχετική μικρή διακύμανση της δραστηριότητας εντός του 24ωρου, σε σχέσε με το μέσο όρο, δείχνοντας να μην αποφεύγει μάλιστα να κινείται ούτε κατά τη διάρκεια της ημέρας. Επίσης, το Ζαρκάδι παρουσιάζει μια ισχυρή προτίμηση για τα δρυοδάση. Ακολουθούν σε τα δάση της Οξιάς και μετά της Πεύκης και τα λιβάδια. Η προτίμηση αυτή συνδέεται μάλλον ταυτόχρονα τόσο με την αναζήτηση τροφής, όσο και την αποφυγή της όχλησης.

Πληθυσμός στην περιοχή

Το Ζαρκάδι έχει υψηλή πυκνότητα στην περιοχή. Ακριβείς εκτιμήσεις δεν μπορούν να γίνουν, αλλά με βάση τις αναφερόμενες πυκνότητες σε άλλες περιοχές αντίστοιχης καταλληλότητας, η πυκνότητά του στην περιοχή κυμαίνεται πιθανά πάνω από τα 2 άτομα/km2, αντιστοιχώντας σε έναν πληθυσμό 200 περίπου ατόμων. Η συχνότητα καταγραφής από τις φωτοπαγίδες και ο αριθμός των ατόμων σε όλη την έκταση της περιοχής (χωρίς να μπορεί να γίνει εδώ ακριβής ταυτοποίηση), δεδομένου μάλιστα ότι τα ζαρκάδια δεν χρησιμοποιούν στον ίδιο βαθμό το οδικό δίκτυο συγκριτικά με τα υπόλοιπα μεγάλα σαρκοφάγα, δικαιολογούν έναν τέτοιον αριθμό.

Για περισσότερα βλ. Νικήσιανης Ν., Τσιάρας Δ.,. Κωνσταντίνου Δ., 2020. Έκθεση μελέτης χλωρίδας και πανίδας - Μελέτη της Πανίδας μέσω Επιτόπιας Έρευνας. Παραδοτέο 4 – Τεύχος 4. 50 Σελίδες + Παραρτήματα.