Καλλιέργειες

Σήμερα, οι καλλιεργημένες εκτάσεις έχουν ουσιαστικά εξαφανιστεί από την περιοχή. Οι μικρές εξαιρέσεις που απομένουν αφορούν κυρίως μικρά χωράφια και κήπους μέσα ή γύρω από τους δύο κατοικημένους οικισμούς της περιοχής (Χρυσή και Πευκόφυτο) και ελάχιστες νέες δενδροκαλλιέργειες.

Ένα από τα λιγοστά εναπομείναντα καλλιεργημένα χωράφια της περιοχής, κοντά στο Πευκόφυτο

1945-2015

Όσο όμως η περιοχή κατοικούταν κανονικά, παρά τον έντονα ορεινό χαρακτήρα της, ένα σημαντικό μέρος της καλλιεργούταν συστηματικά.

Έτσι, η μείωση της καλλιεργημένης γης από το 1945 ως σήμερα αποτελεί βασική παράμετρο της αλλαγής του τοπίου, όπως επιβεβαιώνεται και με τη φωτοερμηνεία. Συνοπτικά, στην α/φ του 1945 αναγνωρίστηκαν 563 Ha καλλιεργημένης γης, που αντιστοιχούν στο 5,23% της έκτασης. Στην α/φ του 1970 έχουν απομείνει 268,51 Ha ενώ στην πρόσφατη του 2015 μόλις 11,11 Ha ή το 0,1 της έκτασης. Δηλαδή, εγκαταλείφθηκε πάνω από το 98% των καλλιεργειών.

Σημειώνεται ότι στις παλιές α/φ (1945, 1970) η αναγνώριση των καλλιεργημένων εκτάσεων και η διάκρισή τους από τις παρακείμενες λιβαδικές είναι σχετικά επισφαλής και στηρίχθηκε κυρίως στην υφή της περιοχής, το διαφορετικό τόνο και την διάκριση σχετικά σαφούς γεωμετρικού σχήματος. Όμως, είναι πιθανό ότι στις υπόλοιπες λιβαδικές εκτάσεις υπάρχουν και άλλες που καλλιεργούνταν, ενώ αντίστροφα κάποιες από τις καταγεγραμμένες ως καλλιεργούμενες μπορεί να μην καλλιεργούνταν συστηματικά. Εξάλλου, υπάρχουν ενδείξεις για εκτάσεις που είχαν ήδη εγκαταλειφθεί το 1945.

Όπως είναι αναμενόμενο, οι περισσότερες καλλιεργημένες εκτάσεις κατά το 1945 εμφανίζονται γύρω από τους οικισμούς (Πευκόφυτο, Χρυσή, Μυροβλήτη, Κοτύλη) και σε άλλες τοποθεσίες, όπως τα λιβάδια Κοτύλης. Οι περιοχές αυτές αντιστοιχούν κατά κανόνα στα χαμηλότερα υψόμετρα της περιοχής. Η υψηλότερη καλλιέργεια αναγνωρίστηκε στα 1560 μ. υψόμετρο.

Οι καλλιέργειες του 1945, 70 χρόνια μετά αναγνωρίζονται κυρίως ως λιβάδι (54,5%) ή δασικές εκτάσεις (40,5%). Το αν παρέμειναν λιβάδι ή δασώθηκαν, εξαρτάται κυρίως από τη στιγμή της εγκατάλειψης: το 60% των εκτάσεων που παρέμειναν λιβάδι το 2015, στην α/φ του 1970 αναγνωρίστηκαν ως καλλιεργούμενες και το 40% ως ήδη εγκαταλελειμμένες, ενώ οι εκτάσεις που δασώθηκαν ως το 2015, το 1970 ήδη λιβάδι (38%), δάσος (34%) και καλλιεργούταν μόνο το 28%. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως το υψόμετρο, παίζουν μικρότερο ρόλο. Έτσι, οι εγκαταλελειμμένες εκτάσεις που βρίσκονται στην υψηλότερη ζώνη (1300-1560 μ.) δασώθηκαν ή μετατράπηκαν σε λιβάδι σε παρόμοια ποσοστά με τις υπόλοιπες (41,5% και 56,5% αντίστοιχα).

Οι εκτάσεις που δασώθηκαν, καλύπτονται με Μαύρη Πεύκη, Δρυ ή μίξη πεύκης – δρυός. Η σύνθεση αυτή είναι η αναμενόμενη, τόσο όσο αφορά την πορεία διαδοχής των βασικών δασικών ειδών στην περιοχή, όσο και εξαιτίας των υψομετρικών ζωνών στις οποίες βρίσκονται οι εκτάσεις αυτές (80% στη ζώνη της δρυός). Η μέση κάλυψη σε αυτά τα δάση φτάνει το 73,47%. Είναι μικρότερη από τη μέση κάλυψη γενικά στις δασικές περιοχές, αλλά ήδη αρκετά μεγάλη, γεγονός που υποδεικνύει ότι έχουν περάσει αρκετά χρόνια από την εγκατάλειψη αυτών των καλλιεργημένων εκτάσεων και ότι η πίεση από τη βοσκή ήταν μικρή. Είναι χαρακτηριστικό ότι τα δέντρα στο 91% αυτών των εκτάσεων αναγνωρίστηκαν ως ώριμα.

Οι λίγες καλλιέργειες που αναγνωρίστηκαν το 2015 (11,11 Ha) συγκεντρώνονται κυρίως γύρω από τους εναπομείναντες κατοικημένους οικισμούς, τη Χρυσή και το Πευκόφυτο. Δεν είναι σαφές ποιες από αυτές παραμένουν ενεργές, ενώ ελάχιστες είναι οι νέες καλλιέργειες, κυρίως δενδροκαλλιέργειες. Το 86% παρέμειναν καλλιέργειες από το 1945, ενώ λίγες εκτάσεις παρουσίαζαν άλλη κάλυψη το 1945, κυρίως λιβάδι (8%) ή δάσος (5,5%).



Εγκαταλελειμμένες αγροτικές εκτάσεις γύρω από την Παλιά Κοτύλη

Μαρτυρίες για τη γεωργία

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες που συγκεντρώσαμε (βλ. αναλυτικά Παραδοτέο 6), σχεδόν όλοι οι κάτοικοι των χωριών αυτών ασχολούνταν με τη γεωργία. Από το έθιμο της Περπερούνας (θρησκευτική τελετή ικεσίας στον Θεό για βροχή) που γινόταν στην Κοτύλη (και στο γειτονικό χωριό Πεύκος), φαίνεται ότι πολύ συχνά στις περιοχές αυτές κατά την περίοδο του καλοκαιριού, ειδικά τον Ιούλιο και τον Αύγουστο, παρατηρούνταν ανομβρία. Αυτό επέφερε αλλαγές όπως: ξηρασία, δυσμενή ανάπτυξη των καλλιεργειών, στέρεμα των πηγών και των ρυακιών, ξηρασία του χόρτου.

Αναφέρεται αναδασμός και μοίρασμα χωραφιών το 1928. Η διαδικασία πρέπει να ξεκίνησε αμέσως μετά την ενσωμάτωση της περιοχής στο ελληνικό κράτος. Ο μέσος γεωργικός κλήρος ανά οικογένεια, σύμφωνα με αρκετούς πληροφορητές/τριες μας, διαμορφώνεται στα 15 στρέμματα. Η καλλιέργεια γίνεται χρησιμοποιώντας την εργατική δύναμη της οικογένειας (νοικοκυριού). Η μέση οικογένεια μπορούσε να καλύψει εργασιακά την καλλιέργεια από 7 έως 15 στρεμμάτων. Στις περιόδους έντασης εργασίας μέλη από το ίδιο σόι συνεισέφεραν στις ανάγκες εργατικής δύναμης.

Οι βασικές καλλιέργειες περιλαμβάνουν φασόλια, πράσα, πατάτες, κρεμμύδια, λάχανα και σιτάρι για τις ανάγκες διατροφής καθώς και βρίζα, καλαμπόκι, κριθάρι, τάι και ρόβι για την εξασφάλιση ζωοτροφών. Τα οπωροφόρα που υπήρχαν στην περιοχή ήταν η καρυδιά, αχλαδιά, η κορημηλιά, η δαμασκηνιά, η μηλιά, η κερασιά και η κυδωνιά. Τα χωράφια κοντά στα χωριά ήταν πιο εύφορα διότι λιπαίνονταν τακτικά από τις κοπριές των ζώων. Τα πλέον μακρυνά και ορεινά χωράφια χρησιμοποιούνταν για σιτηρά. Πλησίον των χωριών υπήρχαν και εκτάσεις με πεζούλες («συλιά») όπου κάθε επίπεδο είχε διαφορά 50 – 60 cm από το άλλο. Τα χωράφια υπάγονταν σε εναλλαγή καλλιέργειας ανά έτος και σπανιότερα σε αγρανάπαυση. 

Η ιδιοκτησία των σπιτιών, των χωραφιών, των αλωνιών και των κοπαδιών προκύπτει βάσει της γραμμής συγγένειας. Στην περίπτωση των χωραφιών ήταν αποδεκτή και η ιδιοκτησία που προέκυπτε από το ξεχέρσωμα, την πρωταρχική καλλιέργεια ενός τμήματος γης όπου κανείς άλλος δεν είχε στο παρελθόν καλλιεργήσει ή διεκδικήσει.

Πεζούλα σε παλιό χωράφι, Χρυσή

Περισσότερα

Κωνσταντίνου Σωτήρης, Αντωνιάδου Σ., Νικήσιανης Ν., Παλάσκας Δ.,. 2020. Έκθεση μελέτης χλωρίδας και πανίδας - Μελέτη της Βλάστησης μέσω φωτοερμηνείας αεροφωτογραφιών. Παραδοτέο 4 – Τεύχος 1. 143 Σελίδες

https://ecotimemachine.gr/wp-content/uploads/2022/03/Del4/Del2_Tefxos1_%20photoermineia.pdf

Αγγελόπουλος Γ., Γελάνη Ε., Σαρικούδη Γ., 2020. Έκθεση μελέτης πολιτισμικής κατασκευής του τοπίου. Παραδοτέο 6. 19 Σελίδες + Παραρτήματα

https://ecotimemachine.gr/wp-content/uploads/2022/03/Del_6.pdf