Τα λιβάδια

Στην κατηγορία αυτή περιλήφθηκαν οι γόνιμες εκτάσεις με κάλυψη από δενδρώδη βλάστηση μικρότερη από 15%. Έγινε προσπάθεια να διακριθούν από άγονες, πετρώδεις εκτάσεις οι οποίες χαρακτηρίστηκαν ως «λιθώνες» (βλ. αντίστοιχο επίπεδο), με κριτήριο αν καλύπτονται σε μεγάλο ποσοστό από χαμηλή, ποώδη βλάστηση. Έτσι, στην κατηγορία αυτή συμπεριελήφθησαν πολλές διαφορετικές χρήσεις και καλύψεις γης, όπως βοσκότοποι σε διαφορετικές υψομετρικές ζώνες, οι οποίοι σήμερα χρησιμοποιούνται ή δασώνονται σε διαφορετικούς ρυθμούς, εγκαταλελειμμένα χωράφια, ψευδαλπικά λιβάδια γύρω από την κορυφογραμμή των Αρένων, ξέφωτα και ανοίγματα στο δάσος κα.

Ορεινό λιβάδι στις Αρένες, την άνοιξη


Η μείωση των λιβαδικών εκτάσεων

Με βάση τη φωτοερμηνεία των αεροφωτογραφιών, οι λιβαδικές εκτάσεις παρουσιάζουν συνολικά 30,6% μείωση από το 1945 στο 2015: το 1945 καλύπτουν 1858 Ha ή 17,3% της περιοχής, το 1970 1417 Ha ή 13,1% και τελικά το 2015 1290 Ha ή 12%. Η μείωση αυτή αντανακλά κυρίως τη σταδιακή δάσωση των ανοικτών εκτάσεων, εξαιτίας της μεγάλης μείωσης της βοσκής. Η πραγματική μείωση είναι ακόμα μεγαλύτερη, γιατί μέσα στις λιβαδικές εκτάσεις του 2015 υπάρχουν και οι εγκαταλελειμμένες καλλιεργούμενες. Αν αθροιστούν αυτές οι δύο κατηγορίες, ως εκτάσεις άμεσα καθοριζόμενες από την αγροτική οικονομία (γεωργία και κτηνοτροφία) τότε η μείωση φτάνει το 46%: από 2422 Ha ή 22,5% το 1945, σε 1300 Ha ή 12% το 2015.

Παλιά χωράφια στην περιοχή Χρυσής - Πευκόφυτου, χρησιμοποιούνται σήμερα ως βοσκολίβαδα


Οι λιβαδικές εκτάσεις του 1945 μοιράζονται σε όλη την έκταση της περιοχής και σε όλα τα υψόμετρα, από τη χαμηλότερη ζώνη των 800 μ. ως τις κορυφές των Αρένων στα 2350 μ. Οι βασικότερες όμως ζώνες τους είναι στην περιοχή "Λιβάδια" Κοτύλης (σημερινό Πάρκο Εθνικής Συμφιλίωσης), στα πλατώματα στην περιοχή ανάμεσα στην Παλιά και τη Νέα Κοτύλη, στις ανατολικές πλαγιές πάνω από την κοιλάδα Χρυσής Πευκόφυτου και στη ζώνη πάνω από τα δασοόρια των Αρένων, κυρίως στο βόρειο και νότιο άκρο της περιοχής, όπου η οροσειρά έχει χαμηλότερες κορυφές. Με βάση τις κυρίαρχες εκθέσεις σε κάθε πολύγωνο της φωτοερμηνείας, φαίνεται εξάλλου ότι οι λιβαδικές εκτάσεις του 1945 έχουν την τάση να υπερεκπροσωπούνται σημαντικά στις ανατολικές εκθέσεις.

Οι εκτάσεις αυτές το 2015 παρέμειναν λιβαδικές κατά 44% και δασώθηκαν κατά 54%. Από αυτές που δασώθηκαν, το μεγαλύτερο ποσοστό καλύπτεται με αμιγή Μ. Πεύκη (19,5%) ή μίξεις της πεύκης με οξιά (10,7%) ή δρυ (8%), ανάλογα με την υψομετρική ζώνη.

Αντίστροφα, οι λιβαδικές εκτάσεις κατά το 2015 προέρχονται κατά κύριο λόγο από λιβάδια (64%) και παλιές καλλιέργειες (24%). Το μικρό μέρος (11,5%) που το 1945 καλυπτόταν με δάσος αφορά κυρίως τις καμένες εκτάσεις του 2007, αλλά και ένα μέρος από φυτοφράχτες και άλλες μικρές συστάδες δρυός ανάμεσα στις καλλιεργημένες εκτάσεις, κυρίως στην κοιλάδα Χρυσής – Πευκόφυτου.

Οι εκτάσεις που παρέμειναν λιβαδικές από το 1945 ως το 2015, λόγω της συνεχόμενης πίεσης της βοσκής και περιβαλλοντικών παραγόντων όπως το υψόμετρο, εντοπίζονται κυρίως στην ορεινή ζώνη πάνω από τα δασοόρια στις Αρένες, στα Λιβάδια Κοτύλης και σε περιοχές γύρω από τη Νέα Κοτύλη, που συνεχίζουν να βοσκούνται.


Δάσωση των σημερινών λιβαδιών

Πέρα όμως από τη συνολική μείωση των ανοιχτών λιβαδικών εκτάσεων, η μείωση της βόσκησης αποτυπώνεται και στη σταδιακή αύξηση της κάλυψη των σημερινών λιβαδικών εκτάσεων από δέντρα. Οι σχετικές εκτιμήσεις που έγιναν κατά τη φωτοερμηνεία, έδειξαν μία αύξηση κατά περίπου 50%, από 2% κατά μ.ο. το 1945 σε 3% το 2015. Ενδεικτικά, το 20% των σημερινών λιβαδικών εκτάσεων παρουσιάζει ήδη δενδροκάλυψη κοντά στο 10%, βρίσκεται δηλαδή μάλλον σε ένα μεταβατικό στάδιο δάσωσης.

Η κάλυψη είναι μικρή για να μελετηθεί με ακρίβεια από τη φωτοερμηνεία, ενώ δεν είναι δυνατή πάντα η διάκριση των ειδών. Συνεπώς, για να μελετήσουμε καλύτερα αυτό το φαινόμενο, πραγματοποιήσαμε μια μικρή επιτόπια έρευνα σε λιβαδικές εκτάσεις.

Ορεινό λιβάδι στις Κάτω Αρένες, δασώνεται σταδιακά με νεαρή Μ. Πεύκη. Απέναντι το Μπουχέτσι


Μεθοδολογία

Επιλέχθηκαν 23 επιφάνειες, έκτασης κατά μ.ο. 0,5 ha και καταγράφηκαν όλα τα ξυλώδη είδη, ανεξαρτήτου ηλικίας ή μεγέθους. Η επιλογή των επιφανειών έγινε με στρωμάτωση, ώστε να περιλαμβάνουν διαφορετικές καταστάσεις σε σχέση με τα περιβαλλοντικά και ιστορικά χαρακτηριστικά. Οι δειγματοληψίες πραγματοποιήθηκαν το 2019 και 2020.

Αποτελέσματα

Σε κάθε επιφάνεια καταγράφηκαν κατά μέσο όρο 91 δέντρα και θάμνοι. Δεν καταγράφηκε αναλυτικά το μέγεθος ή η ηλικία, αλλά με βάση τις παρατηρήσεις του πεδίου, το 95% αυτών ήταν νεαρά δενδρύλλια, με διάμετρο DBH<8. Αν δεχθούμε ότι κάθε δέντρο αντιστοιχούν σε μια μέση κάλυψη 3 τ.μ., ο ο παραπάνω αριθμός αντιστοιχεί σε μια μέση δενδροκάλυψη περίπου 5%, αντίστοιχη δηλαδή με την κάλυψη που εκτιμήθηκε μέσω της φωτοερμηνείας στις παραπάνω εκτάσεις.

Την πρώτη θέση έχει ο Άρκευθος (Juniperus sp., στις περισσότερες περιπτώσεις τουλάχιστον πρόκειται για Juniperus communis), στον οποίο ανήκουν το 39% των ατόμων που καταγράφηκαν και εμφανίζεται στην πλειοψηφία των θέσεων, στις 16 από τις 22. Από κοντά ακολουθεί η αναμενόμενη Μαύρη Πεύκη (Pinus nigra), με εμφάνιση στις 15 από τις 22 θέσεις και 28% του συνόλου των ατόμων. Και τα δύο είδη εμφανίζονται σε μεγάλο εύρος θέσεων και απουσιάζουν συστηματικά μόνο από τις ψηλότερες, άνω των 1600 μ. υψόμετρο. Πρόκειται για είδη που αποφεύγονται από τα ζώα που βοσκούν, κάτι που εξηγεί την κυριαρχία τους σε λιβάδια όπου η βόσκηση μειώνεται σταδιακά, αλλά συνεχίζει να ασκείται σε μικρότερο βαθμό, ή ασκούταν ως το πρόσφατο παρελθόν.

Βοσκούμενο λιβάδι στην περιοχή "Λιβάδια Κοτύλης", όπου κυριαρχούν οι Άρκευθοι


Τα υπόλοιπα είδη ακολουθούν σε πολύ μεγαλύτερη απόσταση, με κυριότερη την Ελάτη (Abies borisii-regis) και την Δρυ (Quercus sp.). Η Ελάτη ευνοείται στις υψηλές θέσεις, ενώ η Δρυς απαντάται κυρίως στις χαμηλότερες. Από τα υπόλοιπα είδη, σημειώνεται μόνο η συχνή παρουσία ειδών από τα γένη των οπωροφόρων Prunus, Pyrus και Malus, τα οποία συνοδεύουν την ανθρώπινη παρουσία και απαντώνται συχνά στα λιβάδια, βοσκούμενα ή εγκαταλελειμμένα. Ο Κράταιγος (Crataegus sp.) απαντάται σε μεγαλύτερους αριθμούς στα ψηλά λιβάδια των Αρένων, αλλά βρίσκεται σε όλη σχεδόν την περιοχή.

Κράταιγος μεγάλης ηλικίας στα λιβάδια κάτω από τις Αρένες


Η Οξιά (Fagus sylvatica) καταγράφεται σε σημαντικούς αριθμούς μόνο σε δύο θέσεις. Πρόκειται για λιβάδια σε μεγάλα υψόμετρα, κυκλωμένα από δάση οξιάς, τα οποία επεκτείνονται σταδιακά στις ανοιχτές εκτάσεις.


Νέες οξιές επεκτείνονται εις βάρος ορεινού λιβαδιού στις Αρένες


Περισσότερα:

Κωνσταντίνου Σωτήρης, Αντωνιάδου Σ., Νικήσιανης Ν., Παλάσκας Δ.,. 2020. Έκθεση μελέτης χλωρίδας και πανίδας - Μελέτη της Βλάστησης μέσω φωτοερμηνείας αεροφωτογραφιών. Παραδοτέο 1 – Τεύχος 2. 143 Σελίδες



Επιτόπια μελέτη ποώδους βλάστησης

Σκοπός της συγκεκριμένης έρευνας ήταν η αναγνώριση, η περιγραφή και η τεκμηρίωση των κύριων χαρακτηριστικών της λιβαδικής βλάστησης που αναπτύσσεται στην περιοχή μελέτης, ώστε να καταστεί δυνατή και η οπτικοποίησή της. Για το σκοπό αυτό πραγματοποιήθηκαν νέες δειγματοληψίες σε 23 δειγματοληπτικές επιφάνειες μεγέθους 25 τ.μ. και σε δύο περιόδους, μία το Μάιο και μία τον Αύγουστο του 2019.


Δειγματοληψίες ποώδους βλάστησης


Μεθοδολογία

Εντός της κάθε επιφάνειας καταγράφηκαν τα σπερματόφυτα καθώς και τα πτεριδόφυτα, τα οποία εμφάνιζαν σχετική κάλυψη 5% και άνω. Τα φυτικά άτομα προσδιορίστηκαν, ως επί το πλείστων, στο επίπεδο του είδους, είτε επιτόπια είτε, όπου αυτό δεν κατέστη δυνατόν, στο γραφείο με τη χρήση στερεοσκοπίου και κατάλληλων ταξινομικών συγγραμάτων. Λόγω απουσίας των κατάλληλων μορφολογικών χαρακτήρων, αλλά και λόγω του γεγονότος πως η παρούσα μελέτη δεν αποτελεί αυστηρά χλωριδική καταγραφή, αρκετά είδη εμφανίζονται με τον χαρακτηριστμό cf ανάμεσα στο γένος και στο ειδικό επίθετο, το οποίο σημαίνει πως προσομοιάζει το συγκεκριμένο είδος, χωρίς να είναι απολύτως ασφαλής ο προσδιορισμός. Όσον αφορά στις τρεις οικογένειες μονοκοτυλήδονων Poaceae, Juncaceae και Cyperaceae, λόγω της σχετικής οπτικής ομοιομορφίας που παρουσιάζουν τα είδη σε επίπεδο τοπίου, δεν έγινε προσδιορισμός ειδών, αλλά οι καλύψεις καταγράφηκαν ανά οικογένεια.

Αποτελέσματα

Η μέση κάλυψη των επιφανειών στις δειγματοληψίες του Αυγούστου ήταν 98,1%, σημαντικά υψηλότερη από την αντίστοιχη τιμή του Μαΐου (87,9%). Αντίστοιχα υψηλότερη για τον Αύγουστο ήταν και η μέγιστη τιμή (135%) σε σχέση με την αντίστοιχη του Μαΐου (115%). Αξίζει να σημειωθεί πως τον Αύγουστο, οι καλύψεις των επιφανειών εμφάνισαν μεγαλύτερη διακύμανση από τις αντίστοιχες του Μαΐου, καθώς είχαν τυπική απόκλιση 24,3 σε σχέση με την αντίστοιχη τυπική απόκλιση 10,83.

Συνολικά καταγράφηκαν 95 ταξινομικές μονάδες. Οι 29 από αυτές καταγράφηκαν και τις δύο εποχές, ενώ 62 καταγράφηκαν μόνο τη μία από τις δύο περιόδους. Τον Μάιο καταγράφηκαν ελαφρώς περισσότερες ταξινομικές μονάδες (62) σε σχέση με τον Αύγουστο (58).

Παρατηρείται μια αρκετά μεγάλη ποικιλότητα στην εμφάνιση των ειδών, καθώς τον Μάιο μόνο 13 ταξινομικές μονάδες εμφανίζονται σε 4 επιφάνειες ή περισσότερες. Σε 10 επιφάνειες ή περισσότερες, εμφανίζονται μόνο τέσσερις ταξινομικές μονάδες. Αντίστοιχα τον Αύγουστο, 17 ταξινομικές μονάδες εμφανίζονται σε 4 επιφάνειες ή περισσότερες. Τέσσερις από αυτές εμφανίζονται σε 10 επιφάνειες ή περισσότερες.


Περισσότερα:

Πουλής Γ., Νικήσιανης Ν., Τσιάρας Δ.,. Κωνσταντίνου Δ., 2020. Έκθεση μελέτης χλωρίδας και πανίδας - Μελέτη της Βλάστησης μέσω Επιτόπιας Έρευνας. Παραδοτέο 1 – Τεύχος 3. 76 Σελίδες



Διάκριση λιβαδικών τύπων

Με βάση και τα αποτελέσματα των δειγματοληψιών και για τις ανάγκες της αναπαράστασης στις τελικές εφαρμογές του έργου, διακρίθηκαν 3 βασικοί τύποι λιβαδιών:

Κάθε τύπος λιβαδιού προσομοιώθηκε με βάση τα πλέον άφθονα είδη, όπως παρουσιάζεται αναλυτικά στα αντίστοιχα επιμέρους επίπεδα.


Τα λιβάδια στα χαλάσματα της Παλιάς Κοτύλης. Παρότι βοσκούνται ακόμα, η σταδιακή τους κάλυψη από δέντρα είναι φανερή