Δάση Μαύρης Πεύκης

Η Μαύρη Πεύκη είναι σήμερα μαζί με την Οξιά τα δύο σημαντικότερα δασικά είδη στην περιοχή έρευνας. Με βάση συγκλίνουσες εκτιμήσεις από την φωτοερμηνεία και τις δειγματοληψίες, η Μαύρη Πεύκη κυριαρχεί σήμερα στα μισά περίπου δάση της περιοχής. Καθώς στις περισσότερες περιπτώσεις είναι σε μίξη με την Οξιά, τη Δρυ και την Ελάτη, αν μετρήσουμε τη σχετική αφθονία της, ο βαθμός κυριαρχίας περιορίζεται κάτω από το 40%, πλησιάζοντας αυτόν της Οξιάς. Εκτιμήθηκε τέλος ότι το 20% της συνολικής έκτασης, ανεξάρτητα χαρακτηρισμού, καλύπτονται από δέντρα Πεύκης (βλ. αναλυτικά Παραδοτέο 7, κεφ. 2.2).

Πανοραμική φωτογραφία της περιοχής μελέτης, από το ύψωμα Πύργος προς τις Αρένες. Αποτυπώνεται η σχετική κυριαρχία της Μ. Πεύκης (με σκούρο πράσινο χρώμα).

Η Μαύρη Πεύκη στην περιοχή αποτελεί το κυριότερο είδος που αποικίζει πρώτο γυμνές εκτάσεις, όταν αυτές ξεκινάνε να δασώνονται. Συνεπώς είναι ένα μάλλον πρόσκοπο ή μεταβατικό είδος και έτσι δεν διαμορφώνει κάποια σαφώς ορισμένη υψομετρική ζώνη, όπως η Οξιά και η Δρυς, και απαντάται από τα χαμηλότερα υψόμετρα, κοντά στα 800 μ. (εδώ συχνά σε μίξη με τη Δρυ), ως τα υψηλότερα, στα 2.000 (εδώ σε μίξη με την Οξιά και την Ελάτη). Πέρα από τις μίξεις, η Μαύρη Πεύκη σχηματίζει κι εκτενή αμιγή δάση, μεταβατικά, ή μόνιμα.

Ειδικότερα, τα αμιγή δάση Μαύρης Πεύκης αποτελούν ήδη από το 1945 τον σημαντικότερο δασικό τύπο, ενώ από το 1945 ως το 2015 αυξάνονται σημαντικά. Από ό,τι φαίνεται από τα αποτελέσματα της φωτοερμηνείας, είναι ο βασικός τύπος δάσους που καλύπτει αρχικά τις γυμνές εκτάσεις στην περιοχή, για να αναμιχθεί σταδιακά με τα υπόλοιπα είδη (δρυς, οξιά, ελάτη). Απαντάται από τα χαμηλότερα υψόμετρα της περιοχής στα 800 μ., ως και τα 1700 μ., χωρίς να σχηματίζει κάποια αυτόνομη ζώνη.

Η κατανομή τους στην περιοχή εντοπίζεται κυρίως στις ανατολικές πλαγιές των Αρένων, πάνω από το Πευκόφυτο και τη Χρυσή και στις πλαγιές γύρω από τη μικρή κοιλάδα της Παλιάς Κοτύλης. Η κατανομή αυτή υποδεικνύει ένα πρότυπο που εξαρτάται ταυτόχρονα τόσο από την ιστορία της περιοχής, αφορά δηλαδή περιοχές γύρω από τους οικισμούς που στο παρελθόν (το 1945 αλλά και πιθανά πριν από αυτό) ήταν γυμνές και δασώθηκαν, όσο και από οικολογικούς παράγοντες, όπως το υψόμετρο.

Φυσική αναγέννηση Πεύκης σε εγκαταλελειμμένο λιβάδι της περιοχής

Σε κάποια σημεία, όπως στο βόρειο άκρο της περιοχής πάνω από το Μυροβλήτη ή στις πλαγιές με μεγάλη κλίση πάνω από την Παλιά Κοτύλη εντοπίζονται ώριμα δάση Μαύρης Πεύκης που δεν δείχνουν σημάδια διαδοχής, ή έστω αυτή συμβαίνει με πολύ πιο αργούς ρυθμούς. Στα σημεία αυτά, η κυριαρχία της Πεύκης οφείλεται πιθανά σε τοπικούς οικολογικούς παράγοντες και όχι στην ιστορία της περιοχής.

Εικόνα για την παρουσία της Μ. Πεύκη στην ιστορία της βλάστησης της περιοχής, μας δίνει η παλυνολογική μελέτη που πραγματοποιήθηκε (βλ. αναλυτικά Παραδοτέο 5). Σύμφωνα με τα αποτελέσματά της, η Μ. Πεύκη έχει διαρκή και καθοριστική μια παρουσία στην περιοχή, ήδη από το τέλος της τελευταίας παγετώδους περιόδου, 16.000 πριν. Σε όλο σχεδόν το διάγραμμα, η γύρη της Πεύκης είναι ο κυρίαρχος τύπος γύρης.

Αλλαγές στο διάστημα 1945 – 2015

Σύμφωνα με τις μαρτυρίες (βλ. αναλυτικά Παραδοτέο 6), οι κάτοικοι της περιοχής υλοτομούσαν το πεύκο, κυρίως για ξύλο για το τζάκι ή για παραγωγή δαδιού, μια δραστηριότητα που ανθούσε για αρκετά χρόνια. Ωστόσο η χρήση αυτή ήταν σίγουρα λιγότερο εντατική από αυτή της Δρυός.

Στο πρόσφατο διάστημα που εξετάστηκε αναλυτικά μέσω της φωτοερμηνείας των αεροφωτογραφιών από το 1945 ως το 2015, τα δάση της Μ. Πεύκης αυξήθηκαν σημαντικά σε όλο αυτό το διάστημα, καθώς, όπως αναφέρθηκε, κάλυπταν γυμνές εκτάσεις.

Γυμνή, λιβαδική έκταση στην α/φ του 1945

Η ίδια έκταση στην α/φ του 2015, καλυμένη από Μ. Πεύκη

Αναλυτικότερα, το 1945 τα αμιγή δάση Μαύρης Πεύκης καλύπτουν ήδη το 11,18% της περιοχής. Οι περισσότερες εκτάσεις χαρακτηρίστηκαν με κάλυψη κοντά στο 50% κι έτσι ο μέσος βαθμός κάλυψης όμως είναι ακόμα σχετικά μικρός, κοντά στο 55%. Το 85% όμως χαρακτηρίστηκαν ήδη ως ώριμα. Το 77% αυτών των δασών παρέμεινε αμιγής πεύκη ως το 2015, ενώ το 13% αναγνωρίστηκε πια σε μίξη με ένα ακόμα είδος (οξιά, δρυς ή έλατο). Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνει την πορεία της διαδοχής, υποδεικνύει όμως ταυτόχρονα ότι ο ρυθμός της είναι χαμηλός, καθώς το 1945 τα δάση αυτά ήταν ακόμα αρκετά αραιά για να ξεκινήσουν τη διαδοχή, ενώ οι πιέσεις, κυρίως η υλοτομία, συνέχισαν να τα διατηρούν σε χαμηλή κάλυψη. Ένα μέρος των πευκοδασών κοντά στο 8% μετατράπηκε σε λιβάδι, λοιπά φυλλοβόλα ή λιθώνες – οι αλλαγές αυτές αφορούν κυρίως τις εκτάσεις που κάηκαν το 2007.

Το 1970 τα αμιγή δάση πεύκης αυξάνονται ήδη στο 13,41% και το 2015 καλύπτουν λίγο πάνω από 1500 ha, δηλαδή το 14% της περιοχής, μια αύξηση κατά 25%. Τα δάση του 2015 είναι πιο πυκνά, με την κάλυψη να φτάνει το 74% και πιο ώριμα (95%). Το 62% ήταν ήδη δάσος πεύκης το 1945 (αν και σημαντικά πιο αραιό). Ένα μικρό μέρος, της τάξης του 2%, αποτελούνταν από άλλους τύπους δασών. Η αναστροφή αυτή της αναμενόμενης πορείας διαδοχής οφείλεται σε κάποια διαταραχή και κυρίως στην πυρκαγιά του 2007.

Καμένες Μ. Πεύκες, κατά την πυρκαγιά του 2007

Αναγέννηση Μ. Πεύκης σε καμένες εκτάσεις από την πυρκαγιά του 2007

Το πιο ενδιαφέρον είναι ωστόσο ότι το 35% των σημερινών δασών μαύρης πεύκης προέρχεται από τη δάσωση ανοικτών εκτάσεων, κυρίως λιβαδιών, εγκαταλελειμμένων καλλιεργειών αλλά και λιθώνων. Μια αντίστοιχη προβολή στο παρελθόν πριν από το 1945, θα μπορούσε να στηριχθεί στην υπόθεση ότι ένα αντίστοιχα σημαντικό μέρος των δασών Μαύρης Πεύκης εκείνης της εποχής, θα ήταν ανοικτές εκτάσεις, λιβάδια ή καλλιέργειες μερικές δεκαετίες πριν το 1945.

Περισσότερα για την Μαύρη Πεύκη και τα δάση της στην αντίστοιχη σελίδα